Bánh chưng, bánh dày trong ngày giỗ Tổ vua Hùng

Nguồn anh: datto

Ngược dòng thời gian tìm về thời dựng nước, để đắm chìm trong tiết xuân hây hây ngập tràn trời đất quyện lấy tiếng chiêng, trống tưng bừng, rộn rã, ngày vua Hùng tổ chức lễ hội kén người kế vị ngai vàng. Hai mươi vị hoàng tử đua nhau dâng sơn hào hải vị, ngọc ngà châu báu lên vua cha, chỉ riêng chàng Lang Liêu - hoàng tử út được thần báo mộng đã dâng vua đôi cặp bánh khiêm nhường, giản dị. Nhưng thật không ngờ, hai thức bánh thô sơ bình thường ấy lại được vua cha trầm trồ khen ngợi, làm đẹp lòng hơn cả. Bánh nếp gạo nấu vừa chín tới, mùi vị gạo cơm bốc lên, lại được điểm thêm nhân đậu vàng với thịt heo chín mềm... làm vua cha ngây ngất. Lang Liêu thật thà kể lại chuyện được thần chỉ dẫn cho cách làm bánh. Nghe thế, vua cha biết rằng trời đã muốn giúp mình chọn được thái tử tài ba, đức hạnh, thay mình trị vì toàn dân sau này. Hùng Vương tuyên bố truyền ngôi cho Lang Liêu.   

Bánh hình tròn tượng trưng cho trời, bánh hình vuông tượng trưng cho đất ấy được vua Hùng đặt tên là bánh chưng và bánh dầy. Từ đó, mỗi khi tết đến xuân về, dân gian thường làm hai thứ bánh này để tạ ơn trời đất và là hai thức bánh không thể thiếu trong mâm cỗ cúng ngày giỗ tổ Hùng Vương.

Nguồn ảnh: 24h

Để có chiếc bánh chưng và bánh dầy dẻo thơm nhất thiết phải là loại gạo nếp thu hoạch vụ mùa. Gạo vụ này thường có hạt to, tròn, dẻo, đều tăm tắp và mới được thu hoạch nên vẫn còn thơm hương lúa mới. Vục cả hai bàn tay thô ráp vào đó rồi cúi thật sát, úp mặt mình vào những hạt ngọc của đất trời, hít một hơi thật sâu, thật mạnh để bao nhiêu chắt chiu nắng gió, mồ hôi tảo tần sớm khuya, cùng dòng sữa trắng tinh khiết ngọt ngào, xộc thẳng qua đôi cánh mũi phập phồng lan tỏa đến mọi ngóc ngách trong cơ thể đang tràn trề nhựa sống.

Ngoài gạo nếp, nguyên liệu để làm bánh chưng còn có đỗ xanh, lá dong và thịt lợn. Đỗ xanh thường được chọn công phu, tốt nhất là loại đỗ trồng ở vùng đồi trung du Việt Nam. Thịt lợn phải là loại lợn ỉn, nuôi chạy bộ, chỉ ăn cám rau tự nhiên. Không phải phần thịt lợn nào cũng được chọn làm bánh mà chỉ có thịt ba chỉ, kết hợp cả mỡ và nạc nên nhân bánh sẽ có vị béo đậm đà, không khô bã như các loại thịt mông, nạc thăn. Gạo nếp sau khi đã được xóc muối cho ngấm vị mặn mặn, chát chát của biển, được đổ vào khuôn lót lá dong riềng, từng nắm đỗ tròn tròn đã đồ chín bẻ ra làm đôi, rồi đặt từng miếng thịt đã ướp hạt tiêu, hành củ vào giữa, sau đó gói lá lại. Từng lớp lá nhẹ nhàng ôm lấy nhân chẳng khác nào tấm lòng đôn hậu, dịu dàng, bao la của những người mẹ chở che cho những đứa con bé bỏng của mình. Dưới bàn tay khéo léo của những nghệ nhân chuyên làm bánh chưng dâng cúng trong ngày giỗ tổ Hùng Vương, từng chiếc bánh trông vuông vức, nhân đều ở giữa, gạo rền xanh mướt, thơm phức hương dong.

Nguồn ảnh: 24h

Còn bánh dày được tạo thành chỉ từ mỗi gạo nếp. Gạo làm bánh dày được giã thủ công nên khi phơi sấy cũng phải đủ nhiệt độ, không quá nắng để hạt gạo không gãy nát, thơm ngon, vẫn còn lớp màng mịn bám ngoài tăng hương thơm cho bánh. Nếp được đồ chín, đổ cả vào cối giã nhuyễn khi hơi cơm vẫn nghi ngút khói bốc lên. Những thanh niên trai tráng với cơ bắp dẻo dai, đều đều từng nhịp, giã nhuyễn những hạt nếp đồ xoắn xít vào nhau, khéo léo dùng chày đẩy dồn cuộn cơm dẻo về một phía sau đó giã lại theo chiều “cuốn chiếu”. Cơm càng giã kỹ càng dẻo, tạo thành bột trắng mịn. Những cuộn xôi được giã mịn màng, trắng ngần, còn nóng hổi được vo tròn xếp vào lá dong. Dùng tay vắt thành từng cục bột nhỏ, nặn tròn tròn rồi ấn bẹp xuống.

Theo dân gian, bánh chưng hình vuông thuộc âm vì nó góc cạnh, hình khối cụ thể, tượng trưng cho đất, đất có cây, cỏ, đồng ruộng, núi rừng thì màu cũng phải xanh, trong bánh có thịt, bỏ đỗ để lấy ý nghĩa đất chở cầm thú, cỏ cây... Bánh dày hình tròn thuộc dương, không có góc cạnh, hình khối cụ thể, dãn nở vô cùng, tượng trưng cho trời nên phải màu trắng, không nhân vị. Sự tương khắc nhau như giữa âm và dương, trời và đất, đàn ông và đàn bà mà hóa ra lại thành tương sinh, tương hợp với nhau theo lẽ trời đất phát dục vạn vật. Vuông- tròn, ở đó nói lên biết bao sự tốt đẹp, gắn bó, thủy chung, tình nghĩa vợ chồng, đạo lý làm con uống nước nhớ nguồn, nhớ công ơn sinh thành dưỡng dục to lớn, bao la như trời đất của cha mẹ.

Nguồn ảnh: vietbalo

Còn theo tín ngưỡng phồn thực dân gian và triết lý nõ - nường – chày - cối - chưng- dày, thì chúng còn mang ý nghĩa của sự sinh sôi, nảy nở. Trên mâm lễ dâng cúng ngày giỗ tổ Hùng Vương, bánh chưng biểu tượng cho cha Rồng, bánh dày biểu tượng cho mẹ tiên. Cha Rồng mẹ Tiên chính là khởi thủy cho cộng đồng dân tộc Lạc Việt sau này. Dân gian ngày trước vẫn có tục lệ buộc hay ấp hai chiếc bánh một sấp một ngửa đặt lên bàn thờ và khi biếu khách khứa, họ hàng cũng giữ tục biếu một cặp bánh chưng.

   
Hai thức bánh tưởng như vô cùng đơn giản đó lại gói ghém trong mình cả giá trị văn hóa, triết lý nhân sinh của nền văn hiến việt. Tháng ba âm lịch, thời khắc đẹp đẽ nhất trong năm đã chín, khi thiên nhiên đất trời giao hòa, cái rét đậm của mùa đông đã xa gọi cái rét nàng Bân vừa kịp đến, vụ mùa chưa rẩy hạt, con cháu khắp nơi náo nức một lòng hướng về đất tổ. Sẽ là hồn cốt, khắc sâu vào tiềm thức, gợi nhớ mà say lòng theo từng nhịp chày giã bánh tràn trề hi vọng của chàng Lang Liêu ngày nào trổ tài trước vua cha.

Ngọc Lâm
TapchiMonngon.com