Niêu đất gợi nhớ một thời

Nằm trong xó bếp lẫn cùng tro than đã nghìn năm, niêu đất từng chứng kiến cảnh đói nghèo của những kiếp người bữa ăn toàn gạo hẩm, cháo hoa, sang hơn thì có nồi cá kho tộ. Niêu đất ủ trong mình vị nồng ấm riêng có trong mỗi món ăn. Ngày nay, nồi đồng, nhôm, gang và nồi điện đã dần thay thế niêu đất, nhưng cái bình dị, nghèo khó từ nghìn năm để lại dễ gì mà quên được?

“Ăn xó mó niêu”, đó là câu nói về cách ăn ở của người nghèo, quanh năm thui thủi một mình trong thiếu thốn, tối tăm. Xưa nay, đâu phải nhà ai cũng có mâm thau, nồi đồng, bát sứ, chiếu hoa? Những chiếc nồi đồng Ba Mươi Tết có thể luộc bánh chưng, đến chiếc niêu mốt bằng đồng điếu thổi gạo tám thơm, gạo dự cho một người ăn… không phải của tất cả mọi người.

Nhà nghèo, chỉ quen cái niêu đất, ấm đất, nồi hông. Nó mà vỡ thì thật xót xa, còn lâu mới sắm lại được. Nên đến khi vỡ, nó còn được dùng làm nồi rang, kéo dài cuộc đời của nó thêm một thời gian nữa.

Chiếc niêu đất mới gõ coong coong, đỏ hồng hoặc vàng thổ, lâu dần mặc áo đen kịt, không bao giờ sạch nữa. Bên trong cũng xám lại vì cơm thành cháy sém nhiều lần. Chả ai bỏ đi miếng cháy sém bao giờ. Của ngọc thực đấy. Phí của giời là phải tội. Ngay cơm hớt là thứ cơm gần vung thường có lẫn tro, còn dùng cho chó cho gà. Tiết kiệm đến thế là cùng. Và chiếc niêu đất cũng làm công việc của mình tận tụy một đời gần tro than, chung phận với người nghèo.

Những chiếc niêu đất cũng như chủ nó. Làm gì có giò nem ninh mọc, cơm tám chả chim. Chỉ là thứ gạo hẩm, gạo xay, nếu nghèo hơn nữa, thì chỉ là chút cháo hoa nấu loãng, có lúc còn độn cả rau, cả khoai mà cầm hơi qua ngày.

Nếu là chiếc nồi hông to thì còn có lúc vui chút ít, được chiều chiều theo các chị ra sông ra giếng gánh nước về. Nước long lanh mát rượi, chiếc lá bàng, lá tre cũng lung linh mặt nước cho khỏi sóng ra ngoài. Và như là hai nồi nước, cái vai chị, cánh tay chị đánh đường xa, tàu lá bóng loáng… cũng long lanh tiếng cười theo con mắt anh nào sau hàng rào, cánh liếp.

Nếu là siêu sắc thuốc có cái vòi tí tẹo, cái quai cầm cong cong thì chỉ quen thuộc với một thứ củi rào là cành tre, gộc tre chứ không bao giờ là than đá hay củi xoan.

Niêu đất trông lúc nào cũng nghèo nghèo, tội tội nhưng dễ gì quên được. Nhất là khi nhớ lại những đận ở quê ra, mẹ bọc trong tay nải một niêu cá kho tộ còn ấm hơi tro. Quà quê đấy, xuềnh xoàng vậy nhưng sao mà thân thương quá…

(theo naungon)